Ang Yawa Tumoy sa Atong Dila
Ang Yawa Tumoy sa Atong Dila
Ni Jovanie B. Garay
(2nd
place in LUDABI-Valencia Tigi Sinulatay 2020)
Kaming mga Bisaya, duna gyod miy dila sa Yawa.
Motuo kag sa dili, kining dilaa maoy among lumad nga kaliwat. Kining klase sa
pagpamalikas, diha na ni tumoy sa among dila sukad pa kaniadto. Gani, mao na
kini ang among kulturanhong kabilin gikan sa among mga katiguwangan. Apan mao
lagi, dunay mga langyaw sa among kultura nga naa namo dinhing taga Mindanao. Wala
pa gyod sila makaila unsa kadaghan ang among mga pamalikas dinhi.
Gikan sa pisteng yating animal nga kolerang
buang paingon sa ispidno, kompleto mi niining mga pulonga. Ug amo ning mga
pulonga.
Dili man mi mosulti mga Bisaya og “indio!” kay iya man kana sa mga katsila.
Kon moingon tag, “you bullshit son of a
bitch!” lahi ra pod, kay iya man pod kana sa mga Amerikano. Labi nag
mobirada tag “shine yo kuso ama!” kay
iya man kana sa mga pikot nga mga hapones. Di na lang nato apil-apilon ning mga
Tsino kay igo ra baya intawon sila namaligya og pansit ug bihon kaniadto.
Kining mga pulonga, ila kini sa mga langyaw, ug kitang mga lumad sa Pilipinas,
igo ra kita sa pagpaminaw.
Kay kon nag-abot pa ni silang Duterte niining
mga panahona, ay, dila ra gyod ang way labod nila! Yawa!
Ang dakong pangutana: makaapekto ba kini sa atong
batasan ang paghubit sa maong pulong?
Gamhanan ang pulong. Tungod sa iyang gahom
nahimo ang kalibotan. Ang kinaiyahan ug ang tanang butang nga makita sa atong
mga mata nahimong kahibulongan. Kini tungod sa pulong. Gani, Biblikal ra kaayo
ni nga pagtulun-an, nga bisan pas panahon ni Kristo, dunay daghang nawong ang Yawa.
Sa hataas nga bahin sa templo, siya gitental sa Yawa. Ihatag kuno kaniya ang
tanan nga naa sa kalibotan, kon mosimba si Kristo sa Yawa. Ayayay, didtong
tungora gasugod na diay ang korapsiyon. Kinsa man ang dili mouyon nga dili
yawan-on ang pagpanglimbong?
Gikan sa gagmayng butang nga gituohan nga
kamatuoran, tungod kay gisul-oban man sa sapot sa kamatuoran, ug kay ato kining
gituohan, nahimong kamatuoran ang usa ka bakak. Kini nga kinaiya sa Yawa ang
naglaroy-laroy karon dinhi sa kalibotan. Kon sa lab estori pa sa Bakak ug
Kamatuoran, biktima lang ang Kamatuoran didtos atabay usa ka higayon niana.
Karaan na kining estoryaha apan naghambin og kahibulongan ug makalilisang nga
kamatuoran.
Ingon niini ang nahitabo:
Layts, kamera, aksiyon!
Bakak: Helo, naay tawo diha?
Kamatuoran: Oo, nia ako.
Bakak: Mahimo ka bang motabang kanako?
Kamatuoran: Naunsa ka man diay?
Bakak: Dugay na kong natanggong dinhi sa
ilawom sa atabay. Tabangi ko.
Kamatuoran: Mao ba. Oo, sige, tabangan ug
luwason ko ikaw.
Pagtan-aw ni Kamatuoran sa ilawom sa atabay,
iyang nakita nga hubo ug walay sapot si Bakak nga naghuwat kaniya.
Kamatuoran: Nganong wala ka may sapot?
Bakak: Gitambog ko dinhia sa mga tulisan. Ila
kong gipanamastamasan ug walay nahabilin kanako.
Mibati og kaluoy si Kamatuoran samtang
nagsud-ong kang Bakak nga nagbakho. Tungod sa kaluoy ni Kamatuoran sa maong
panghitabo, iyang gitunol ang iyang kamot ug gihaw-as si Bakak gikan sa halowom
nga atabay. Kay maayong tawo si Kamatuoran, iyang gipahulam og sapot si Bakak, pinaagi
sa paghubo sa iyang kaugalingong sapot. Si Bakak nalipay ug nagpasalmat kang
Kamatuoran. Apan luyo niining tanan, human niya og ilis sa hinulamang sapot,
diha-diha iyang gituklod si Kamatuoran ngadtos atabay. Walay makaluwas kaniya
ug natanggong siya didto.
Si Bakak nagsuroy-suroy sa kalibotan sul-ob
ang sapot ni Kamatuoran hangtod karong mga panahona.
Ay, puwerteng yawaa gyod panghitaboa! Kon
kini nahitabo kanatong mga Bisaya, pila kaha ka Yawa ang mogawas sa atong baba?
Hurot man ganing tanang klase sa Yawa kon mapildig sabong o hantak ba kaha.
Kini pa kahang klase sa pagpanglimbong?
Sa akong kaugalingong panlantaw, dunay
katungod si Duterte sa paglitok sa maong pulong. Iya ang maong pulong ug
kanatong mga Bisaya. Tinuod nga yawan-on kini. Ang pulong nahambin og latagaw
nga guwatsinanggong espiritu kun prensipe ba kaha sa mga Yawa. Apan lahi kini
sa prinsipyo nga gipakita ni Duterte. Matod pa niya, “bahalag didto ko magpuyo
sa impiyerno, basta kamong mga tawo didto sa paraiso!” Kalami bang paminawon
nga deklarasyon sa maong pulong. Mora bag kon unsa ka hugaw ang migawas sa
iyang baba, basta kay para lang sa kaayohan sa tanan, iya gyong tumanon ang
maong saad.
Ang akong buot ipaabot: lami gyod ning pulong
nga Binisaya. Kini ang inahang dila nga angay yukboan ug palabongon sama sa mga
buwak aron dugokon sa mga buyog. Di man ko motuo anang moingon nga
gikinahanglan gyod nga makat-onan ang unibersal nga lengguwahe kun iningles,
aron makab-ot ang progreso. Nganong nakahimo man ang ubang nasod sama sa Tsina,
Hapones ug Rusya sa paglambo? Ang rason: tungod kay gihigugma ug gigakos nila
ang ilang kaugalingong pinulongan. Sakit lang paminawon nga kon moadto tag
Estados Unidos, magkabuang tag iningles aron masabtan ug makasabot ta nila.
Apan kon sila na gani ang moanhi sa Pilipinas, mag-iningles gihapon ta? Ay,
tabaghak!
Pinasahi ang atong pinulongang Binisaya.
Dunay kaugalingon sistema nunot sa kahibulongan. Mao nga wa gyoy ayo paminawon
nga ang atong mga kaliwat mosultig “lawon ra kaayo ang imong pulong, di
matugkad.” Labi na diha sa sinulat nga mga balak, di kaagwanta og basa ug
sabot ang mga kabatan-onan. Lawon kuno! Ginoo ko, maoy akong giingon nga bisan
sa atong kaugalingong pinulongan, nagpabilin kitang langyaw. Ang tinuod nga
rason: mao ang pagpasagad sa pulong nga di gamiton. Kon ang usa ka bisteda
gisulod sa kaban, wa magamit sa dugayng panahon, aw, alangan, manimaho ra gyod
ning alkampor. Kitkiton ras mga imyat. Ug kon mabuslot na, magkabuang tag
pangitag pangtapak aron masul-ob og balik. Apan kon di na gyod madalag tapak,
aw, himoong trapo. Ang nakahapdos, ang maong bestida ilabay. Pagkaanugon! Ingon
ini lang ang pulong.
Molawom ang usa ka pulong kon pasagdan. Ug sa
kadugayan di na gyod matugkad. Ilabay, hikalimtan sa dayon.
Ang hapdos nga kamatuoran: kon di kita
makahibalo sa paghigugma sa atong pinulongan, sama ra nga wala kita makaila sa
atong kaugalingon. Kining Yawa nga naa tumoy sa atong dila nga mga Bisaya, aw,
ato kini. Dili nato ni pasagdan. Ang masakitan sa maong pulong, kadtong mga
langyaw sa atong pinulongang Binisaya. Gani nahimo na man kining ekspresyon,
diin ang nagsulti mismo wala maghunahuna og dautan nga kahulogan sa pulong.
“Ayay, ning piste ni! Kalami ba diay sa akong
pinulongan!” matod pas Yawa nga naa tumoy sa atong dila.
(kataposan)
Comments
Post a Comment